267: Archief van sm De Verbroedering Geraardsbergen
"Collection: SM De Verbroedering Geraardsbergen; Level of description: Fonds; Biografie: De Samenwerkende Maatschappij De Verbroedering werd opgericht op 16 maart 1900. Eerdere pogingen om in Geraardsbergen een verbruikerscoöperatie te stichten, werden uitgesteld onder invloed van de liberale p...
| Main Authors: | , , |
|---|---|
| Institution: | Amsab-Institute of Social History |
| Format: | TEXT |
| Online Access: | https://hdl.handle.net/10796/4A146D28-A6C6-46B0-A256-FD02140ED521 |
| _version_ | 1771653227662540802 |
|---|---|
| author | SM De Verbroedering Geraardsbergen SM De Redding VZW Sociaal-Kultureel Centrum Opbouw |
| author_facet | SM De Verbroedering Geraardsbergen SM De Redding VZW Sociaal-Kultureel Centrum Opbouw |
| collection | Amsab-ISH Collections |
| dateSpan | 1899-1997 |
| description | "Collection: SM De Verbroedering Geraardsbergen; Level of description: Fonds; Biografie: De Samenwerkende Maatschappij De Verbroedering werd opgericht op 16 maart 1900. Eerdere pogingen om in Geraardsbergen een verbruikerscoöperatie te stichten, werden uitgesteld onder invloed van de liberale partij waarmee de socialisten in 1895 een coalitie hadden gesloten. Nadat met de verkiezingen van 1899 deze coalitie een nederlaag leed, werd de idee onmiddellijk hernomen en besliste men uit te kijken naar een geschikt pand om de handelsactiviteiten in te starten. Een eigendom werd in april 1900 aangekocht in de Denderstraat. De grootste financiële ruggensteun kwam er van het Syndicaat van Sigarenmakers, dat niet alleen een lening van 6000 frank toestond maar dat ook met haar leden voor de meeste inschrijvingen op het kapitaal instond.
In 1904 werden de gebouwen in de Denderstraat te klein bevonden en kocht men een nieuw handelspand aan op de Grote Markt. In 1912 werd aan de bestaande infrastructuur - dat intussen bestond uit een bakkerij, café (volkshuis) en vergaderlokalen - een cinema toegevoegd. In 1914 volgde nog de aankoop van een woonhuis met sigarenfabriek in de Vredestraat. Ondanks de zware hypothecaire last die deze opeenvolgende aankopen tot gevolg hadden, waren de eerste jaren een commercieel succes. Zo steeg het aantal leden/aandeelhouders van 518 in 1902 tot 856 in 1909. De eerste wereldoorlog deed echter het tij keren. In 1914 moest de cinema-activiteit stilgelegd worden en tot 1918 werd met verlies gewerkt.
Met de jaren '20 brak dan weer een periode van expansie aan. In 1921 werden de statuten grondig gewijzigd en smolt men samen met de SM De Redding Ninove, die daarmee voortaan een afdeling zou worden van De Verbroedering Geraardsbergen. De afdeling in Ninove behield de naam 'De Redding'. In mei 1923 startte men met de vernieuwing van de gebouwen op de Grote Markt in Geraardsbergen. Het complex, dat bestond uit een feestzaal, balzaal, café, burelen, bibliotheek en winkels, werd in 1925 ingehuldigd. In datzelfde jaar breidde men de activiteiten uit naar Onkerzele, waar een winkel en volkshuis werd gebouwd. De uitbreiding naar Ninove en Onkerzele wierp haar vruchten af op commercieel vlak. Vooral de broodverkoop had hierin een belangrijk aandeel. Van 800.000 broden in 1924 steeg de verkoop naar meer dan 1.000.000 in 1926, een absoluut hoogtepunt. Tot aan de tweede wereldoorlog zou de bakkerij de grootste bron van inkomsten zijn voor de maatschappij.
In 1933 werd vanuit de coöperatie een spaarkas 'De Verbroedering' opgericht. Dit was enkele maanden vóór de crash van de Belgische Bank van de Arbeid (BBA), waardoor de spaarkas al in 1936 moest worden ontbonden. Het beheer van spaargelden kwam voortaan toe aan Coop-deposito's, die verder financieel en boekhoudkundig toezicht hield op de coöperaties. Ook met de filmvertoningen ging het moeilijker. Een oplossing werd in 1937 gevonden door medewerker Max Patteet. Hij richtte voor de cinema-uitbating twee vzw's op die de kosten voor de coöperatie wat konden verlichten: 'Volksverheffing' in Geraardsbergen en 'Volksopvoeding' in Ninove.
Bovenop de financiële moeilijkheden van de jaren '30 (voornamelijk ten gevolge van het failliet van de BBA) kwam de nasleep van de tweede wereldoorlog. De bevoorradingsmoeilijkheden leidden al in 1941 tot de definitieve sluiting van de bakkerij in Ninove. Voortaan zou het brood enkel nog in Geraardsbergen worden gebakken. Tussen 1946 en 1948 gaven de balansen een negatief saldo en het personeelsbestand slonk van 24 in 1938 naar slechts 9 in 1948. Op de desastreuze toestand werd gereageerd door het boekhoudkundig toezicht. Theo Vantrogh - het hoofd van de dienst boekhouding van Coop-deposito's - bracht enkele bezoeken en zou voortaan de administratie van de coöperatie vanuit Brussel waarnemen.
Het resultaat was een grondige bedrijfsreorganisatie vanaf 1949. Het gebouwenpatrimonium werd verbeterd en nieuwe coöperateurs werden aangetrokken door de uitgifte van nieuwe aandelen van 10 frank. In 1950 boekte men sinds lange tijd weer stevige winst en verdubbelde het zakencijfer. Ook de volgende jaren evolueerden positief, zodanig zelfs dat men naast het terugbetalen van de schuld van de BBA opnieuw aan zelffinanciering kon doen. De gunstige toestand liet zich ook zien aan de buitenwereld: in 1951 werd in Ninove een van de eerste winkels met zelfbediening geopend, nieuwe bestelwagens werden aangekocht, in 1955 openden nieuwe coop-winkels in Moerbeke en Overboelare en in 1959 ging men over tot een grondige modernisatie van de bakkerij.
Deze opeenvolgende zware investeringen, in combinatie met de invoering van het BTW-tarief van 6 % op de bruto-winst en de opheffing van de grendelwet in 1958, deden de zaken echter opnieuw keren. In 1968 trachtte men met de modernisering van de winkel op de Grote Markt te Geraardsbergen een antwoord te bieden op de dalende verkoopcijfers. Zonder resultaten evenwel. De hypothecaire last werd alleen maar zwaarder en nog in 1968 gingen twee winkels dicht. De achteruitgang zette zich de volgende jaren voort zodat uiteindelijk in 1974 de laatste winkel en het jaar daarop de bakkerij moest worden gesloten. Eind jaren '70 steunden de activiteiten van de coöperatie dus enkel nog op de werking van drie volkshuizen en de verhuur van lokalen. Op 15 februari 1981 werd de vzw 'Sociaal-Kultureel Centrum Opbouw' opgericht. Ze had tot doel socio-culturele activiteiten te stimuleren en het beheer van de lokalen op zich te nemen. Voornaamste taak bestond erin de feest- en cinemazaal aan te passen aan de nieuwe behoeften. Het geheel van de zalen kreeg de benaming 'De Marbol' mee. De vzw droeg voortaan de kosten van verwarming en verlichting en betaalde jaarlijks een huurprijs aan de coöperatie.
Intussen verzuurden de relaties met de afdeling in Ninove, die steeds nadrukkelijker aandrong op een afscheiding van Geraardsbergen. Eén voor één namen de leden uit Ninove in 1982 ontslag uit de raad van beheer. Een definitieve splitsing kwam er met de stichting op 25 november 1983 van een nieuwe coöperatieve 'Vooruit-Ninove'. Naar het voorbeeld in Geraardsbergen richtte men er eveneens een vzw op die het beheer van de zalen op zich zou nemen. In navolging van Ninove werden op 1 december 1984 de volkshuizen in Onkerzele en Overboelare aan zelfstandige uitbaters overgelaten.
In 1989 tenslotte werd ook het enige overblijvende volkshuis op de Grote Markt onder zelfstandig beheer geplaatst zodat de werking van De Verbroedering zich voortaan beperkte tot de verhuur van de lokalen aan de vzw. daar waar in de jaren'90 de meerderheid van de socialistische coöperaties waren opgedoekt, is de financieel gezonde maar nauwelijks actieve 'Verbroedering' vandaag nog één van de schaarse maatschappijen die de tand des tijds heeft overleefd.Biografie: Op 15 februari 1981 werd op initiatief van De Verbroedering de vzw Sociaal-Kultureel Centrum Opbouw opgericht. Ze had tot doel socio-culturele activiteiten te stimuleren en het beheer van de lokalen (zalen de Marbol) van de coöperatie op zich te nemen. De voornaamste opdracht bestond erin om de oude feest- en cinemazaal aan te passen aan de nieuwe behoeften. De vzw droeg de kosten van verwarming en verlichting en betaalde jaarlijks een huurprijs aan de coöperatie.
De helft plus één van de mandaten was voorbehouden aan de SP-afdeling Geraardsbergen en elke twee jaar mocht ook de coöperatie een vertegenwoordiger in de raad van beheer aanduiden.Het geheel kreeg aanvankelijk het etiket Socialistische Actie Geraardsbergen opgeplakt, later BSP-afdeling Geraardsbergen omdat men van oordeel was dat het partijarchief kwantitatief domineerde. In een eerste fase moesten dus alle stukken waarvan de coöperatie de archiefvormer was, uit dit geheel afgezonderd worden.
Het fonds bevat verder nog twee gedeponeerde archieven: enerzijds het archief van de SM De Redding (Ninove), anderzijds dat van de vzw Sociaal-Kultureel Centrum Opbouw (Geraardsbergen).In 1984 werden de archieven van de socialistische beweging in Geraardsbergen overgemaakt aan Amsab. De collectie was afkomstig uit het volkshuis en bevatte de papieren van de partijafdeling, de coöperatie, de vakbond, de mutualiteit en diverse socio-culturele organisaties zoals de fanfare en het Socialistisch Jeugdleidersinstituut, kortom van zowat alle socialistische organisaties die er ooit hebben gehuisd.
In oktober 2000 werd via Dirk Van der Maelen, bestuurder van De Verbroedering, een aanvullende schenking verworven, ditmaal hoofdzakelijk stukken uit de periode na de Tweede Wereldoorlog. Onder ‘stukken betreffende de organisatie’ vallen de bescheiden inzake de interne (bedrijfsondersteunende) functies van de coöperatie: bestuurszaken, financiën en boekhouden, sociale zaken en personeel, het beheer van eigendommen en duurzame productiemiddelen, de organisatie van de winkels en volkshuizen en stukken betreffende de leden/aandeelhouders. Tot de ‘stukken betreffende de taakuitoefening’ behoren de bescheiden die de neerslag vormen van de externe of hoofdfuncties : dit zijn stukken betreffende de algemene bedrijfsvoering, inkoop, verkoop, kolenhandel, de uitbating van bakkerij en cinema, publiciteit en publicaties, feesten en plechtigheden, socioculturele werking en de vertegenwoordiging in andere maatschappijen en organisaties. Een derde hoofdstuk bevat het gedeponeerd archief van de vzw Sociaal-Kultureel Centrum Opbouw. In hoofdstuk vier werden stukken ondergebracht die werden overgemaakt aan de bibliotheek en het departement Beeld en Geluid (affiches en plans). Series: SM De Verbroedering Geraardsbergen" |
| format | TEXT |
| id | 4A146D28-A6C6-46B0-A256-FD02140ED521 |
| institution | Amsab-Institute of Social History |
| physical | 1,98 strekkende meter en 13 delen |
| spellingShingle | 267: Archief van sm De Verbroedering Geraardsbergen SM De Verbroedering Geraardsbergen SM De Redding VZW Sociaal-Kultureel Centrum Opbouw |
| title | 267: Archief van sm De Verbroedering Geraardsbergen |
| url | https://hdl.handle.net/10796/4A146D28-A6C6-46B0-A256-FD02140ED521 |