| Summary: | "Collection: Natuurpunt; Archiefgeschiedenis: De archieven van Natuurpunt en voorgangers bestaan uit verschillende onderdelen, die elk op andere plaatsen bewaard werden. Bij de fusie werd het nieuwe landelijke secretariaat in Mechelen gehuisvest. Eerst in een tijdelijk pand aan het Kardinaal Mercierplein, daarna in een eigen secretariaatsgebouw in de Michiel Coxiestraat 11. De archieven van Natuurpunt zelf werden van in het begin op het secretariaat bewaard, maar van de voorgangers werden enkel de (semi-) dynamische dossiers verhuisd, de rest bleef op andere locaties liggen.
Het archief van De Wielewaal heeft een onduidelijke voorgeschiedenis. Vermoedelijk werden er van de beginjaren tot en met de Tweede Wereldoorlog maar weinig stukken of dossiers gemaakt en bijgehouden. Vanaf 1948 werd begonnen met het beheer van OSC’s, en in 1953 werd De Wielewaal een vzw, wat allebei resulteerde in een toename van de administratie en de bijhorende dossiers. Al die tijd werden de archieven wellicht bijgehouden door de bestuursleden en de medewerkers. In 1961 kon De Wielewaal een eigen gebouw aankopen in de Graatakker 11 te Turnhout. In Het Wielewaalhuis werd naast het secretariaat ook een museum, een bibliotheek en een collectie balgen gehuisvest. Bij de fusie zijn de meeste medewerkers en hun archieven naar Mechelen verhuisd, maar het Wielewaalhuis bleef wel nog een tijd de zetel voor Natuurpunt Educatie. Een deel van de archieven van De Wielewaal en Educatie zijn daar dan ook gebleven tot de overdrachten naar Amsab-ISG in 2017-2018.
De BNVR-RNOB had van bij zijn ontstaan in 1951 een vast secretariaat bij de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde te Antwerpen (Koningin Astridplein 26, Antwerpen). Dat heeft er mee voor gezorgd dat de archieven van bij het begin goed bewaard werden. In de jaren 1960 kreeg de BNVR-RNOB echter de kans om ruimtes te betrekken in de gebouwen van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) in de Vautierstraat te Brussel . In 1987 wordt echter beslist om te verhuizen. Door de oprichting van de regionale vzw’s Réserves Naturelles et Ornithologiques de Belgique en Natuurreservaten was meer ruimte nodig, maar bij het KBIN kon niet meer uitgebreid worden. Daarnaast werkte een deel van het personeel in Gent, waar Natuurreservaten een winkel had . In 1989 werd een pand aangekocht in de Koninklijke Sinte-Mariastraat 105 te Brussel en in september van dat jaar volgde de verhuizing. Ook de medewerkers uit Gent verhuisden naar Brussel, maar het is onbekend of de archieven meteen volgden. Het nieuwe pand bleef in gebruik tot de fusie in 2001, wanneer het secretariaat werd overgebracht naar Mechelen. Het (semi-) dynamisch archief werd wellicht mee verhuisd, maar het statisch archief bleef in Brussel tot in 2004. Natuurpunt wist zich geen raad met al dat papier. Ze konden het daar niet langer bewaren, ze wilden het liever niet verhuizen, maar wilden het ook niet vernietigen. Uiteindelijk werd beslist om het door Amsab-ISG te laten ophalen.Biografie: 1. Korte beschrijving
Natuurpunt is een onafhankelijke vrijwilligersvereniging die tot doel heeft om kwetsbare en bedreigde natuur in Vlaanderen te beschermen . De werking bestaat uit vier pijlers:
• aankopen, beheren en openstellen van natuurgebieden
• ondersteunen van lokale afdelingen en organiseren van activiteiten
• vergroten van kennis over de natuur door de ondersteuning van natuurstudiegroepen en hosten van het portaal waarnemingen.be
• deelnemen aan het maatschappelijk debat en bepleiten van meer en betere natuur
2. De fusie en de vzw-structuur
Natuurpunt is in 2001 ontstaan uit de fusie tussen twee bestaande natuurverenigingen: De Wielewaal (°1933) en de Belgische Natuur- en Vogelreservaten (BNVR, °1951). Ondanks de historische verschillen waren beide organisaties in de loop der jaren sterk op elkaar gaan lijken. Zowel het ledenbestand, de doelstellingen als het werkingsveld gingen steeds meer overlappen. De vraag om de handen in elkaar te slaan, kwam vooral van de basis omdat spanningen op lokaal vlak remmend werkten. In 2016 fusioneerde ook het Centrum voor Natuur- en Milieueducatie (CVN, °1965) met Natuurpunt.
Zowel De Wielewaal als de BNVR bestonden uit verschillende vzw’s. Om juridische en financiële redenen werd ervoor gekozen om de bestaande vzw’s te behouden en enkel van naam te veranderen. Elke huidige vzw is dus de voorzetting van een bestaande vereniging. Het huidige Natuurpunt is met andere woorden een unie van vijf vzw’s, elk met een specifiek takenpakket.
• Natuurpunt vzw is een gewestelijke ledenvereniging
• Natuurpunt Beheer vzw is de eigenaar en huurder van de natuurgebieden in beheer bij Natuurpunt. Binnen deze specifieke vereniging worden de nodige structuren uitgebouwd om deze natuurgebieden veilig te stellen, in beheer te nemen en verder te ontwikkelen.
• Natuurpunt Natuuracademie vzw is een vormingsinstelling
• Natuurpunt Studie vzw is een gewestelijke thematische vereniging
• Natuur- en Landschapszorg vzw is een maatwerkbedrijf dat vooral een aantal beheersactiviteiten uitvoert in de gebieden van Natuurpunt, maar wiens diensten ook ingehuurd kunnen worden door andere verenigingen
3. De Belgische Natuur- en Vogelreservaten (BNVR)
De Belgische Vogelreservaten (BVR) werden in 1951 opgericht door onder andere Léon Lippens, Jan Jacobs en Walter van den Bergh. De aanleiding voor een nieuwe natuurvereniging was drieledig. Ten eerste bouwde het voort op de ideeën van de plantkundige Jean Massart. Hij pleitte vóór de Eerste Wereldoorlog al voor de oprichting van reservaten om bedreigde, zeldzame of wetenschappelijk interessante soorten te beschermen. De overheid was weliswaar het idee van Massart genegen en begon vanaf de jaren 1930 met de bescherming van een aantal waardevolle landschappen , maar dat ging volgens de initiatiefnemers van de BVR niet snel genoeg. Ten tweede had de overheid in 1925 in Belgisch-Congo wel geschiedenis geschreven met de oprichting van het allereerste natuurreservaat van Afrika: het Nationaal Park Koning Albert (nu Nationaal Park Virunga) . Léon Lippens was in de jaren 1930 een tijd adjunct-conservator geweest van het park en vond dat dergelijke natuurparken ook in België mogelijk moesten zijn. Een derde inspiratiebron was de Nederlandse vereniging Natuurmonumenten. De aankoop van natuurgebieden door een private vereniging om ze te beschermen was in België een nieuw gegeven, maar Natuurmonumenten kocht in 1905 al een eerste gebied aan ter bescherming. De BVR kocht in 1953 pas haar eerste natuurgebied: de Snepkensvijver te Lichtaart.
Op 17 maart 1960 werd de BVR omgedoopt tot Belgische Natuur- en Vogelreservaten (BNVR) en werd officieel geregistreerd als nationale vzw. Door de Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen werd natuurbehoud en bescherming van het leefmilieu echter een regionale materie. Enkel regionale vzw’s konden subsidie krijgen voor het beheer van natuurgebieden. Als een gevolg daarvan werd de BNVR in 1983 opgesplitst in drie vzw’s:
• De Belgische Natuur- en Vogelreservaten – Les Réserves Naturelles et Ornithologiques de Belgique (BNVR – RNOB), een nationale vereniging die al het patrimonium in bezit hield. Deze vereniging was de verderzetting van de oorspronkelijke BNVR
• Natuurreservaten was een nieuw opgerichte Vlaamse vereniging die zich onder andere bezig hield met het beheer van de natuurgebieden in Vlaanderen. De vereniging werd officieel opgericht op 11 mei 1987
• Les Réserves Naturelles – RNOB was de Waalse tegenhanger van Natuurreservaten en beheerde dus de Natuurgebieden in Wallonië en werd ook officieel opgericht op 11 mei 1987
Binnen Natuurreservaten werd op 16 februari 1999 het maatwerkbedrijf Natuur- en Landschapszorg opgericht. Het bedrijf richt zich op mensen die uit het normale arbeidscircuit vallen en biedt hun een job als arbeider in de natuur. De activiteiten bestaan onder andere uit beheer van natuurgebieden, ontwerpen en inrichten van groene speelplaatsen of bedrijventerreinen, het maken van houtproducten zoals, bijenhotels, boomstamzitbanken, picknicksets, plankenpaden, weidepoorten en het uitvoeren van energiebesparende maatregelen, zoals energiescans of isolatiewerken.
In de aanloopfase voor fusie, op 12 maart 2001, werd de structuur van de vzw’s aangepast, zodat het eenvoudiger zou zijn om de nieuwe organisatiestructuur op te zetten.
• Het patrimonium (gebouwen en gronden) in het Waals Gewest werd overgedragen van de nationale vzw BNVR – RNOB aan de Waalse vzw Réserves Naturelles – RNOB
• De BNVR – RNOB werd omgevormd tot een Vlaamse vzw die het patrimonium in het Vlaams Gewest in bezit had
• Een nieuwe nationale vzw werd opgericht: BNVR – RNOB – BNVS Birdlife Belgium. Deze vzw diende vooral om het Belgisch lidmaatschap van Birdlife International te regelen en om de samenwerking tussen het latere Natuurpunt en Natagora te stimuleren. In de praktijk bleek Birdlife Belgium vooral een slapende vzw. Op 27 juni 2013 werd ze officieel ontbonden.
Bij de fusie werden vervolgens enkel de namen aangepast :
• Natuurreservaten vzw werd Natuurpunt vzw
• BNVR vzw werd Natuurpunt Beheer vzw
• Natuur- en Landschapszorg vzw bleef behouden
4. De Wielewaal
De Wielewaal was een Vlaamse ornithologische ledenvereniging die op 15 februari 1933 te Antwerpen werd opgericht. De eerste voorzitter was priester Frans Segers. Het voornaamste doel van de vereniging was de kennis van in het wild levende vogels te bevorderen en te verspreiden onder het bredere publiek. Daartoe werden niet alleen gezamenlijke uitstappen ingericht, maar werden ook voordrachten gegeven en cursussen ingericht. Aanvankelijk was De Wielewaal vooral een Antwerps fenomeen, maar vanaf 1937 werden ook lokale afdelingen opgericht en transformeerde De Wielewaal tot een landelijke vereniging. Vanaf 1948 werden Ornithologische Studiecentra (OSC’s) opgericht. Dat waren interessante natuurgebieden, waarvoor De Wielewaal een contract afsloot met de eigenaar om ze te mogen bezoeken of te beheren. Op 1 maart 1953 werd De Wielewaal een vzw en kon vanaf dan ook zelf gebieden aankopen. Het eerste eigen gebied was de Tikkebroeken te Kasterlee en Oud-Turnhout.
Op 16 december 1995 werd Natuur- en Milieu-Educatie (NME) De Wielewaal als aparte vzw opgericht. De aanleiding was de aanpassing van het decreet op sociaal-cultureel vormingswerk voor volwassenen. Binnen De Wielewaal werden al heel lang vooral natuurhistorische cursussen gegeven, maar door het aangepaste decreet konden zo extra subsidies worden verworven.
Bij de fusie werden de vzw-structuren behouden en werden enkel de namen aangepast:
• De Wielewaal vzw werd Natuurpunt Studie vzw
• NME De Wielewaal vzw werd Natuurpunt Educatie vzw
5. Het Centrum Voor Natuur- en Milieueducatie (CVN)
Het Centrum voor Natuurbeschermingsedukatie (CVN) werd op 18 december 1965 opgericht onder impuls van Guido Van Steenbergen. Aanvankelijk was het een afdeling van het Nationaal Verbond voor Natuurbescherming, maar op 16 oktober 1969 werd het een zelfstandige vzw. Het oorspronkelijke doel van CVN was ‘de natuurbeschermingsgedachte verspreiden en tevens de mensen opleiden tot een verantwoord gebruik van de natuur’. In de praktijk kwam dit vooral neer op de opleiding van natuurgidsen en het organiseren van cursussen, excursies, lezingen, kampen e.d.m.
Op 27 juni 1995 werd de naam gewijzigd in Centrum Voor Natuur- en Milieueducatie (CVN) , wellicht ook vanwege de aanpassing van het decreet op sociaal-cultureel vormingswerk voor volwassenen. Door de oprichting van NME De Wielewaal ontstond het risico van concurrentie tussen de twee. Beide verenigingen sloten in 1999 een samenwerkingsverband om zoveel mogelijk overlap te vermijden en om complementair te werken. Toch bleef het onderscheid niet eenvoudig uit te leggen, onder andere aan de subsidiërende overheid. In 2003, toen NME De Wielewaal al was hernoemd tot Natuurpunt Educatie, besloten beide verenigingen om toch nauwer te gaan samenwerken. In eerste instantie werd een gezamenlijke programmabrochure uitgegeven, die positief werd onthaald. Desondanks bleven de onderhandelingen voor een fusie nog een lange tijd aanslepen.
Pas op 1 januari 2016 smolten CVN en Natuurpunt Educatie samen tot Natuurpunt CVN. In 2021 werd een nieuwe naam gekozen: Natuurpunt Natuuracademie.Het archief werd geschoond en dubbels werden verwijderd. Facturen en bewijzen bij de rekening, ouder dan 01/01/2015 werden vernietigd.
In 2011 werkte Natuurpunt mee aan seizoen IX van het VRT-programma Dieren In Nesten. De 13 dvd’s met afleveringen van dit programma werden vernietigd, aangezien ze ook te raadplegen zijn in het VRT-archief.• Bij Natuurpunt zelf is nog heel wat archief, zowel op papier als digitaal.
• In 2022 werd een deel van het digitaal archief van Natuurpunt Educatie en Natuurpunt CVN overgedragen. Dit materiaal is nog niet verwerkt en werd dus ook nog niet aan deze inventaris toegevoegd.
• Van de voormalige provinciale secretariaten is veel overgedragen, maar zeker nog niet alles. Onder andere in het voormalig secretariaat in De Blankaart (Woumen, Diksmuide) ligt nog materiaal.
• Van de regionale koepels is nog bijna niets overgedragen, met uitzondering van Natuurpunt Gent. Zo heeft bijvoorbeeld Natuurpunt Oost-Brabant een bijzonder rijk en interessant archief.
• De afdelingen hebben meestal niet zoveel materiaal naast hun tijdschrift of activiteitenkalender, maar zeer actieve, grotere of oudere afdelingen hebben soms nog mooie collecties
• Bij de (oud-)bestuursleden, medewerkers, vrijwilligers en zeker bij de pioniers van de vereniging zijn wellicht nog unieke stukken te vinden.De eerste overdracht dateert van 2004, wanneer beslist werd dat de archieven van de BNVR en Natuurreservaten weg moesten uit Brussel. Dit materiaal werd opgehaald door Amsab-ISG en direct verwerkt (inventaris 304. BNVR). Veel dossiers van de BNVR en Natuurreservaten waren echter wel al overgebracht naar Mechelen, omdat ze nog niet waren afgesloten of omdat ze een belangrijke documentaire waarde hadden.
In 2007 volgde een tweede grote overdracht met hoofdzakelijk oude beleidsdossiers. Waarschijnlijk waren dit dossiers die uit Gent kwamen, aangezien de beleidswerkgroep van Natuurreservaten daar zijn secretariaat had. Daarnaast was er ook een eerste grote overdracht van dossiers betreffende de aankoop en het beheer van natuurgebieden en een reeks dossiers over de lokale en regionale afdelingen. Er werd ook een eerste reeks verslagen van de algemene vergadering en de raad van bestuur overgedragen. Er was slechts weinig materiaal bij van De Wielewaal.
Daarna was er een tijdlang weinig tot geen contact. In 2015 organiseerde Natuurpunt een opruiming van de kelder, omdat er stilaan plaatsgebrek was, wat resulteerde in twee overdrachten, respectievelijk in 2015 en 2016. De bulk van die overdrachten bestond uit administratieve reeksen van Natuurpunt zelf: subsidiedossiers en verslagen van de algemene vergadering en de raad van bestuur. Daarnaast waren er ook heel wat juridische dossiers, stukken over de fusie en in mindere mate dossiers over de afdelingen en de natuurgebieden.
Pas in 2017 en 2018 volgden overdrachten uit het oude Wielewaalhuis te Turnhout. Naast dossiers van Natuurpunt Educatie en het CVN werden er voor de eerste keer omvangrijke reeksen van De Wielewaal opgehaald.
Verder werden er doorheen de jaren nog losse dossiers van Natuurpunt en voorgangers aangetroffen bij (oud-) bestuursleden, medewerkers en afdelingen. Vooral het archief van het provinciaal secretariaat West-Vlaanderen, dat tot en met 2008 gevestigd was in De Blankaart , bleek erg rijk en waardevol.Zie ook: 304 Archief van vzw Natuurreservaten, voorheen Vogelreservaten van België, Belgische Natuur- en Vogelreservaten (BNVR) en Nationaal Centrum voor Studie en Behoud van NatuurlandschappenZie ook: 499 Archief van Natuurpunt-Oost-VlaanderenZie ook: 603 Archief van Centrum voor Natuur- en Milieueducatie (CVN)Zie ook: 627 Archief van Natuurpunt West-Vlaanderen en voorganger, Natuurreservaten provinciaal secretariaat West-Vlaanderen 1. Tijdsperiode en volledigheid Natuurpunt bestaat sinds 2001, maar toch bevat het archief heel wat stukken uit de jaren 1980 en 1990. Het gaat bijna altijd over zaken die nog niet waren afgerond en waarvan de dossiers werden overgeërfd van de voorgangers. Ondanks de grote tijdsspanne van het archief, is het toch vrij onvolledig overgedragen. Bij de verschillende overdrachten lag de focus vooral op grote reeksen papier die niet langer gebruikt werden of waarvan (digitale) kopieën voorhanden waren. Veel dossiers zijn dus nog bij Natuurpunt achtergebleven. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste reeksen in de inventaris. 2. De algemene vergadering, de Trefdag en de raad van bestuur. De algemene vergadering en de raad van bestuur zijn uiteraard de gewone organen zoals ze in een vzw worden aangetroffen. Binnen Natuurpunt was de gewoonte om de algemene vergaderingen van de vijf vzw’s zoveel mogelijk te organiseren op dezelfde dag. De enige uitzondering daarop werd gevormd door Natuurpunt Educatie, die onder een ander decreet viel voor subsidiëring en daardoor vaak op andere momenten jaarverslagen moest indienen of beslissingen diende te nemen rond de financiën. De algemene vergaderingen van die vzw vormen dan ook als enige een aparte reeks. Deze reeksen zijn zeer volledig voor de periode 2001-2013 en bevatten veel informatie over de visie, de werking en de toekomstplannen van Natuurpunt. In navolging van de traditie van het congres van De Wielewaal werd ook een aantal jaren de Trefdag van Natuurpunt georganiseerd. Dat waren allerlei nevenactiviteiten, zoals excursies, workshops en kinderopvang, die op de dag van de algemene vergaderingen plaatsvonden. De verslagen van de vergaderingen van de raad van bestuur zijn veel minder volledig. Van de gezamenlijke en strategische raden van bestuur van alle vzw’s samen zijn enkel de jaren 2001 en 2010-2014 hier vertegenwoordigd. Het is mogelijk dat deze manier van werken niet altijd werd toegepast en dat er dus geen echt lacune is. De reeks van Natuurpunt Studie is vrij volledig voor de periode 2002-2014. Voor Natuurpunt zelf zijn er verslagen voor 2002-2003 en 2010-2014. Voor Natuurpunt Beheer is dat slechts 2002-2005 en Natuurpunt Educatie ontbreekt zelfs volledig in deze reeksen. 3. Staf en directie Om een beeld te krijgen van de dagelijkse werking, kan het interessant zijn om de verslagen van de vergaderingen van het dagelijks bestuur en de staf te raadplegen, al zijn die maar overgedragen voor 2010-2015. De briefwisseling van de algemeen directeur is er slechts voor 2001-2004 4. Juridische dossiers De reeks juridische dossiers geeft een goed beeld van de conflicten die in en rond de natuurgebieden ontstonden met onder andere pachters, bouwbedrijven en projectontwikkelaars. Het gaat onder andere over: • Bouwovertredingen • Betwisting van (milieu)vergunningen • Geschillen over pachtrechten • Onrechtmatige reliëfwijzigingen, zoals het ophogen van akkers of het dempen van sloten • Wijzigingen in de vegetatie, zoals het kappen van bomen 5. Cel Vereniging en de afdelingsondersteuning Het kloppend hart van de activiteiten van Natuurpunt wordt gevormd door de afdelingen. Het zijn de afdelingen waarvan sympathisanten zich lid maken en het zijn de afdelingen die het meeste werken met de vrijwilligers. Het onderhouden van een afdeling is echter niet altijd eenvoudig. Ze zijn met andere woorden niet altijd stabiel. Soms is er een goed en dynamisch bestuur dat vele jaren een afdeling draaiende houdt, maar dan plots blijkt de opvolging niet verzekerd en stort de werking in elkaar. Afdelingen dreigen dan te verdwijnen of fusioneren met andere. Binnen Natuurpunt is het de taak van de Cel Vereniging om de afdelingen te ondersteunen. Daarnaast waren er tot en met 2008 nog provinciale secretariaten die een deel van de ondersteuning op zich namen en is er ook nog steeds een (niet-gebiedsdekkend) netwerk van regionale koepels. Het interessantste deel van deze reeks bestaat uit de dossiers per afdeling. Deze dossiers werden aangelegd om de werking van de afdelingen te documenteren, en bestaat eigenlijk uit losse documenten die de afdelingen doorstuurden naar de Cel Vereniging, eventueel met de regionale koepels of de provinciale secretariaten als tussenpersoon. De dikte en volledigheid van deze dossiers is zeer variabel, maar ze bieden doorgaans wel een goed zicht op de activiteiten. Ze bevatten onder andere: • Verslagen van bestuursvergaderingen • Nieuwsbrieven • Aankondigingen en verslagen van activiteiten • Knipsels • Ledenlijsten • Briefwisseling met de Cel Vereniging • Lokale tijdschriften Deze reeks werd eigenlijk al opgestart door zowel Natuurreservaten als De Wielewaal. Aangezien heel wat afdelingen na de fusie zijn blijven bestaan onder dezelfde naam en met hetzelfde bestuur en dezelfde indeling is beslist om de continuïteit te handhaven en zijn ook stukken van de voorgangers in deze dossiers bewaard gebleven. In het dossier van bijvoorbeeld Natuurpunt-afdeling Gistel – Oudenburg zitten ook stukken van Natuurreservaten-afdeling Gistel – Oudenburg en van de vzw Vrienden van de Hoge Dijken. 6. Dienst natuurbeheer en de natuurgebieden De bulk van het archief wordt gevormd door de archieven van de dienst natuurbeheer. Deze reeks bevat meer dan de helft van alle dossiers in deze inventaris. Naast een eerder administratief deel over de aankoop, het beheer en de verkoop van gronden, zitten in deze reeks vooral veel dossiers per natuurgebied. Die volgen een vaste volgorde, al komen wel niet alle soorten dossiers bij elk natuurgebied voor: • Erkenningsdossier. Een natuurgebied kan officieel erkend worden als natuurreservaat door het Agentschap voor Natuur en Bos van de Vlaamse overheid • Uitbreidingsdossiers. Elke uitbreiding van een natuurreservaat, bijvoorbeeld door de aankoop van nieuwe gronden, kan ook erkend worden als natuurreservaat • Monitoringrapport. Eens erkend, moeten de natuurwaarden in een reservaat periodiek gecontroleerd worden en moeten de beheersmaatregelen eventueel bijgesteld worden. • Subsidiedossiers voor uitzonderlijke eenmalige inrichtingen in erkende natuurreservaten. • Stukken (meestal brochures) over activiteiten georganiseerd in en rond het natuurgebied Level of description: Fonds; Series: Natuurpunt; FULL TEXT AVAILABLE AT AMSAB-ISH"
|
|---|
